Arts and Crafts ve Art Nouveau Akımları hakkında neler biliyorsunuz?

Öncelikle Art and Crafts'tan başlamak istiyorum.
Art and Crafts, Türkçe karşılığı 'Sanat ve El işi' anlamına gelir. Günümüzde sanatkarlık ve zanatkarlığı bazen karıştırıyoruz. Buna açıklık getirmek gerekirse: Sanat, yaratıcı bir düşüncenin ürünüdür. Zanaat ise, sanatçının yaratıcı düşünceyle ürettiği ürünü kullanılabilirlik açısından geliştirdiği alana denir. Sanatçı hayal gücü sonucunda oluşan eser için maddi bir değer biçmez. Zanaat ise meslek olmakla birlikte ürününü bir fiyat karşılığında satmak için yapar.

Art and Craft Sanatı 19. yy'ın ikinci yarısında ve İngiltere'de başlayan makineleşme ve seri üretime tepki olarak çıkmıştır. Bu dönemdeki amaç sanat-zanaat ayrımını ortadan kaldırmak ve endüstrileşme karşısında el emeğine dayanan üretimi yeniden canlandırmaktır. Sanayi devrimi sonucunda el sanatlarına olan ilgi azaldığından dolayı, canlanması için bazı çabalarda bulunulmuş. John Ruskin ve William Morris, zanaatçılığı yeniden canlandırmak için harekete geçip bu hareketin öncülüğünü yapmışlardır. John Ruskin, Art and Craft akımının teorik temellerini bulmuş özellikle endüstriye ve endüstrinin getirdiği bireyselliği yıkıcı düzene karşı çıkmıştır. Orta Çağ'a dönüşü savunmasıyla etkilidir, tasarım ve sanatsal üretime katılmıştır. Aynı zamanda 1851 yılında Venedik'in taşları adında bir kitap yazmıştır. 

William Morris

John Ruskin

Gününün geçerli bir sanat anlayışı olan Eklestisizm'e karşı çıkarak özgün bir sanat anlayışı oluşturulmuştur. Arts and Crafts günümüzde Modern Sanat'ın ilk aşaması olarak değerlendirilmektedir. Aynı zamanda sanatsal üretimde toplumsal sorumluluk kavramını Endüstri alanında ilk ortaya atan akımdır. El emeği ve özgün oluşu ile Art Nouveau akımını büyük ölçüde etkiler.



Arts and Crafts akımı mimarlıktan, duvar kağıdına, mobilyadan kitap tasarımına kadar uzanan bir çok alanda örnekler ortaya koymuştur. Üretimlerinin ardında düşünsel bir ortak temelin varlığına karşı, ortak bir biçim dili yaratmamıştır. Mimarlık alanında Halk Mimarlığı tarihte ilk kez bu akımda gündeme gelmiştir ve halk mimarlığına özgü bir yalınlıkta üretim biçimini tercih etmiştir. En önemli örneği W.Morris ile P.Webb'in tasarladığı Red House'tur. Duvar kağıtları, grafik ve tekstil tasarımı gibi alanlarda bitkisel örgeler kullanan bir anlayış gelişmiştir.
Bir kaç örneğini inceleyelim..

Kelmscott Basımevi - "The Nature of Gothic"
John Ruskin ve William Morris 1890

Alphonse Mucha'nın 'Bisküvi Lefèvre Utile' adlı
afişi

Alphonse Mucha'nın 'Donna Orechini' adlı afişi

William Morris - Marigold 1880
Tekstil Desen Dizaynı

William Morris - Tekstil Desen Dizaynı 1877

Art Nouveau 'Yeni Sanat' anlamına gelmektedir. 19. yy'ın sonuyla 20. yy'ın başlarında Avrupa’ yı etkilemiş ve Osmanlı imparatorluğu’nda da uygulanmış romantik, bireyselci, genellikle bezemeye özgü kaldığı söylenebilecek bir sanat akımıdır. 20. yy'daki sanat ortamında akademizm kalıplarından uzaklaşma, bağımsızlık ve gruplaşma anlayışları simgelenmiştir. Gençlik ve yenileşme kavramlarını getirmiş, herkes için sanat ve her şeyde sanat eğilimlerinin ışığında konut, mobilya, resim, afiş ve başka sanat dallarını da etkileyerek güzel ve ucuz eserlerin üretilmesini amaçlamıştır. En belirgin özelliği dekoratif bir üslüp olmasıdır. Temel özellikleri kavisli ve çizgisel desenlerdir. Tasarımcılar, eserlerinde sembolik ve dışavurumcu içerik katmaktan kaçınarak çalışmanın dekoratif görüntüsüne yoğunlaşırlar. Temalarındaki duygusal ve öyküsel içeriği bir kenara bırakarak da soyut sanatın yolunu açmaya yardımcı olmuşlardır.Akım Japon baskılarından da büyük ölçüde etkilenmiştir. Dönemde Gustav Klimt, Henri de Toulouse-Lautrec, Antonio Gaudi gibi isimler ön plana çıkmıştır.

Chanson D'avril Con Marcas by Veika
Dekoratif Etkiler

Art Nouveau, John Ruskin ve William Morris’in düşünceleriyle yaygınlaşan bir ortamda oluştu. William Morris'in Arts and Crafts akımında savunduğu görüşü ele alarak; 1867′de Londra’ daki uluslararası sergide Japon Pavyonu Avrupa’daki sanatçılar arasında Japon plastik anlayışındaki yalın, ritmik ve karmaşık çizgiler, yüzeysel renk ve desenleri uygulama isteğini uyandırmış; bu ortamda mimar Victor Horta’nın Belçika’da Brüksel yakınındaki Uccle’ de yaptığı Tassel Evi ile Art -Nouveau ortaya çıkmıştır. Fransa’da Style Nouille ya da Paris metrosunun girişlerini yapmış olan Henry Guimard, ardından Style Guimard, İspanya’da Modernismo, Almanya’da Jugendstil, İtalya’da Stile Liberty adları ile moda olmuştur. Bu yeni üslup, mimarlık, mobilya, ev eşyalan, hah, heykel, resim, afiş, grafik gibi birçok sanat dalında uygulama alanı bularak yaklaşık 1920′lere kadar başanyla geçerliliğini korumuştur.1925′te Ahnanya’da kurulan Bauhaus Okulu'nun geliştirdiği yapım ilkeleri Art-Nouveau akımının sonu olmuştur. 1875-1890 arası bir araştırma dönemi olarak kabul edilip, 1890-1900 yılları arasında akımı belirleyen yapıların büyük çoğunluğunun gerçekleştirildiği tarihsel akımlarm geçirsizliğinin kanıtlandığı, sanatlar arası sentezin oluşturulduğu yayılma dönemidir. 1900-1914 arasında ise Art-Nouveau’nun geç dönemde bezemenin önem kazandığı, eğri çizgilerin üsluplaştığı, çiçek öğelerinin doruk noktasına ulaştığı görülür.

Cam ve ışık eserlerinden biri.

Antoni Gaudi'nin Casa Batllóisimli mimari eseri.

Vazo - Marguerite Gallé Petit Palais

 Osmanlı Dönemi'nde de görülen Art Nouveau akımı son dönem İstanbul konut mimarlığında geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Öncelikle yurtdışından getirilen eşyalarla başlanıp, 1890-1920 aralarında mimarlık alanında geniş ölçüde uygulanmıştır. Mekan sorunlarına fazla önem verilmemiş, tarzın temel ilkesi olan strüktür ve bezeme ilişkisi üzerinde fazla durulmamış, bezeme görüntüsüne bağlı dış biçimlendirme ağırlıklı olmuştur. İtalyalı mimar Raimondo D’Aronco, 1894′te İstanbul’a gelmiş Art-Nouveau’yu Türkiye ile tanıştırmış ve uygulamıştır. Ülkemizdeki 'Serencebey Şeyh Zafir Türbe, Kitaplık ve Çeşmesi, Beyoğlu’nda Botter Apartmanı, Yıldız Sarayı’ndaki Çini Fabrikası, Tarabya’daki İtalyan Sefareti, Kuruçeşme’de bugün yıkılmış olan Nazime Sultan Yalısı'  D’Aronco’nun yaptığı bilinen Art – Nouveau üslübunda mimarlık ürünlerindendir. Yıldız Sarayı’ndaki Acem Köşkü, Yeni Köşk, Şale Köşkü, Talimhane Köşkü gibi köşkler de D’Aronco’nun Türkiye’de başmimar olarak görev yaptığı dönemlerde yapılmıştır. Ülkemizdeki Art-Nouveau tarzında geleneksel gereç ve yöntemler kullanılmış, endüstriye bağlı metal yapı araçlarına başvurulmamıştır. Metal, balkon korkuluklarında bezemeye gereç olarak ele alınmış, lale gibi bitkiler ya da böceklerin duyargalarına benzer biçimlerde kıvrımlar verilmiştir. Ahşap örneklerse bölgesel olarak çeşitlilik kazanmıştır. Bu akımın ülkemizdeki mimarlığında cephe bezemesi açısından farklı bir üslup geliştirememiştir.

Yıldız Sarayı Beşiktaş-İstanbul

Hidiv Kasrı Beykoz-İstanbul

Beyoğlu'ndaki
Botter Apartmanı

New York'ta bir Türk Pop Art Sanatçısı

Yaz aylarıydı ve ben bir gün sayfaları değiştirirken azıcık da olsa ilgi duyduğum PopArt ile ilgili bir haber gördüm. Hemen okumaya başladım. Her ne kadar gidemesem de İstanbul'da PopArt sanatını kendi tarzıyla bizlere yansıtan ve yaşatan Sedef Gali'nin sergisinin olduğunu öğrendim. O zamandan beri sanatını beğenerek takip ediyorum. Şimdi de biraz tanıyalım... 

 Sedef Gali, İstanbul doğumlu; New York’ta Pratt’te Interior Design (İç Mimari) okuyor. Çalışmaları daha önce Çemberlitaş Basın Müzesi’nde karma sergisinde yer almış. Geçen sene de Lucca’da Pop!’u hazırladıktan sonra ilk kişisel sergisini gerçekleştirmiş. Çok yakında sergilenmek üzere yeni bir seriyi tamamladı. Onun dışında müzikle uğraşıyor, piyano çalıyor, şarkı söylüyor. Türkiye’de de en son Geveze’nin programına jingle hazırladı. Tek düze bir yaşantıdan çok elinden geldikçe farklı yerler, farklı insanlar görmeye, deneyimlemeye çalışıyor. Farklı bakış açılarını öğrenmeyi seviyor ve sanatın insanların kendilerini ifade etme şekli olduğuna inanıyor. 'Ben herkesin renkleri farklı gördüğünü, o yüzden bir resmin herkese farklı şeyler çağrıştırdığını, herkesin farklı algıladığını düşünürüm. Bu yüzden de sanatın paylaşılması gerektiğine inanıyorum. Resim yapmak sadece kendi alanında olmaktan çıkıp bir sürü eleştirel gözün önüne geliyor. Hem heyecanlı hem meraklı oluyor insan. Ayrıca gurur veriyor. Bu kadar erken yaşlarda insanlarla resimlerimi paylaşabilmiş olmam beni çok mutlu ediyor. Böylece iletişim kurduğumu düşünüyorum'  diyor.

50'li yıllardaki eserlerini renklendirirken onları eski zamanların siyah beyaz etkisinden kurtarmak istemiş ve düşlediği rengi vermek, onları alışık olduğumuz renklerden kurtarmak istemiş. Örneğin Brigitte Bardot'ta altın parıltıları, Audrey Hepburn'da ise fosforlu renkleri çok kullanmış.

Pop Art sanatına yenilikçi bir bakış getiren Sedef Gali'nin 50'li yılların siyah beyaz filmlerinin ikonlarini yenilikci bir dille ele aldığı "In Colors" ve "Pop!" adlı sergisinden bir kaç kare...

Timur Dönemi ve Minyatür Örnekleri

Timur'u tanıyalım...

Timur, ilim, sanat, kültür ve mimarîyi koruyan bir hükümdardı. Gerek devri ve gerekse devrinden sonra gelen hükümdarlar zamanında Türkistan, ilim, kültür ve medeniyet yönünden parlak bir devir yaşadı. Türkçenin yanında çok iyi Farsça ve Moğolca bilirdi. Şair, edip ve bilginleri son derece korur ve gözetirdi. Aynı zamanda, güçlü kişiliği nedeniyle “Yüce Fatih“ ve “Cihan Sultanı“ olarak da bilinir.

Timur İmparatorluğu (1370-1507)     Başkenti Semerkand'dır.

   Timur devri mimarisinde Türkistan sanatının etkisi görülmekle birlikte, değişik bir mimari üslup olarak kabul edilir. Mimari alana büyük bir yenilik getirmişler ve İran bölgesinde yaptıkları zengin çini süslemeli abidevi yapılarıyla farklı bir üslup oluşturmuşlardır. Ön cephenin iki yanına minare ekleme geleneği bu dönemde gelişmiştir.
      Timuroğulları 15. asırda Doğu Türk Rönesansı denen ve dünyanın en saf, çok yüksek kültür ve medeniyetini oluşturmuşlardır. Timur’un torunu Uluğ Bey’in Buhara ve Semerkant’ta yaptırdığı medreseler devrin, ilim merkezleridir. Uluğ Bey aynı zamanda astronom ve matematikçidir. Astronomiye ve şairliğe önem verilmiş aynı zamanda Farsça ve Türkçe edebiyatın gelişmesi için risaleler ve şiirler yazılmıştır.
Bu dönemdeki fetihler, kültür ve medeniyetin gelişmesinde faydalı olmuş; fethedilen ülkelerin saraylarında bulunan bilgin ve sanatkârlar büyük bir kültür merkezi olan Herat’ta, özellikle Semerkant’ta toplanmışlardır.    Timur dönemi sanatının bir başka parlak yanı ise minyatür ve resim sanatının gelişmesidir. Dönemin tezhipli yazmaları, doğu ve batı kütüphanelerinin değerli hazineleridir. Devrin olaylarını yansıtan tarihçiler ise; Hafız-ı Ebru, Abdurrez-zak Semerkandî ve Mirhond gibi değerli vakanüvislerdir.
    Timur Döneminin en önemli mimari eserleri ise; Keş’teki Timur Sarayı ile Ahmet Yesevi’nin Timur tarafından yaptırılan türbesi, Bibi Hanım Camii (Timur eşi için yaptırmıştır.), Meshet’teki Gevher Şad Camii, Yezd Mescid-i Cami ve Semerkant’taki Gûr-i Mir‘dir (Timur ve ailesinin anıt kabri). Gur-i Mir (1404) adlı türbe bu tipin en gelişmiş, aynı zamanda Musa Paşa Türbesi (1412) ise en gösterişli örneğidir.
Bu dönemin mimarilerini bir de resimlerle görelim.

Gur-i Mir - Semerkand / Özbekistan

Gur-i Mir mimarisi

Gur-i Mir dıştan görünüş

  Bibi Hanım CamiiSemerkand/Özbekistan

Timur Döneminde Minyatür

İslam minyatür sanatının en önemli örneklerinden birçoğu Timurlu dönemine aittir. 15.yüzyıl, minyatürün gelişimindeki en parlak dönemlerindendir. 14. yy'da farklı resim merkezleri arasında sınırlıyken, 15. yy'da daha değişken temaslar ortaya çıktı. Zanaatkarların göçü bu duruma katkıda bulunan bir etkendi ve bu süreç Timur’un 14.yy'da resim okullarını barındıran Bağdat’ı (1393-1401) ve Tebriz’i (1420) ele geçirmesiyle başladı. Timur fethettiği ülkelerdeki en iyi ustaları Maveraünnehir’deki başkenti Semerkand’a getirerek, kendi saraylarının süslenmesinde ve sanatsal yazmaların üretiminde çalıştırılmalarını sağladı.

Bu devirden günümüze ulaşan minyatürlü yazmaların daha çok Timur'un oğlu Şahruh ve torunlarıyla hazırlanmış olduğu görülür. Özellikle Şahruh'un oğulları; Uluğ Bey (Semerkand Valisi),  İskender Sultan (Şiraz Valisi) ve babasının yanında Herat'ta bulunan Gıyaseddin Baysungur minyatür yapımını desteklemişlerdir. Tarih kitaplarını çok seven Şahruh mevcut Camiu't-tevarih nüshalarını toplayarak çoğalttırmış ve devrin ünlü tarihçisi Hafız-ı Ebrü'ya bu eserin devamını olarak kendi dönemini de yazdırmıştır. İskender Sultan'ın Şiraz Valiliği dönemindeki antoloji ise Celayiri üslubunu sürdüren minyatürler içerir.

Babası Şahruh gibi bir sanat koruyucusu olan ve Herat'ta kurduğu sanat akademisine zamanın en usta sanatçılarını toplayan Baysungur aynı zamanda şair ve hattattı. Onun için hazırlanmış resimli yazmalar arasında bir antoloji Sa'di- Şirazi'nin Gülistan'ı, Hacü-yi Kirmani'nin Hüma ve Hümayün'u, Firdevsi'nin Şahname'si, İki Kelile ve Dimne nüshası, Nizam-i Gencevi'nin Heft Peyker'i en önde gelenlerdendir. Baysungur'un ölümünden sonra faaliyeti yavaşlayan Herat Nakkaşhanesi'nde 1433-1447 yılları arasında hazırlanmış iki önemli eser kardeşi Muhammed Cuki'ye ithaf edilen Nizami'nin Hamse'sidir. Şiraz okulunun önceki yıllara göre kalitesi düşük, daha sade ve özensiz minyatürlerin yapıldığı İbrahim Sultan ve Abdullah Sultan dönemlerine ait önemli eserler arasında bir Kelile ve Dimne, bir İbrahim Sultan Şehname'si ve Nizami'nin üç Hamse'si bulunmaktadır. Şiraz'da İskender Sultan'ı izleyen bu dönemde yapılan minyatürler, Karakoyunlu ve Akkoyunlu resim uslubunu hazırlamaları bakımından önem taşır.

Minyatür Örnekleri:

A party at the Court of Sultan Husayn Mirza - Herat

Baysunghur Slays of a Wolf - Herat